Sośnica

Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego

• Zdjęcia pochodzą z portalu Wratislaviae Amici

Sośnica - wieś położona nieopodal Kątów Wrocławskich, a więc i aglomeracji wrocławskiej, nie jest zapewne turystom obca. Przebiega tędy bowiem zielony szlak turystyczny z Kątów Wrocławskich do Wrocławia - Leśnicy, a i sama wieś poprzez swoje krajoznawcze osobliwości zachęca do tego, by się w niej zatrzymać. Jedną z ciekawostek jest stanowisko flory kopalnej, znajdujące się niedaleko od biegnącej tędy autostrady. Niewątpliwie najciekawszym obiektem jest jednak kościół parafialny.

Sośnica wzmiankowana była stosunkowo wcześnie, bo w 1244 roku w dokumencie biskupa Tomasza I. Kościół wzniesiony u schyłku XIII wieku (choć niektórzy badacze czas budowy widzą w połowie tego stulecia), z którego to okresu pochodzi obecne prezbiterium. Nosił on początkowo wezwanie maryjne, tak bowiem określany był w dokumencie biskupa Henryka I. Dalsze wzmianki o kościele pochodzą z lat 1353 i 1376, zaś ok. 1487 roku zostaje on rozbudowany. Wzniesiono wtedy nawę, nieco później natomiast, przed rokiem 1504 dostawiono do niej od zachodu wieżę. Dobroczyńcami kościoła i inicjatorami tej rozbudowy byli Jan von Prockendorf i jego żona Katarzyna, z domu Stroeniechen. Patronat Prockendorfów nad sośnickim kościołem utrzymywał się aż do XVII wieku. W 1619 roku ostatni męski potomek rodu - Gotthard, wzniósł kruchtę południową (powiększoną potem w XVIII wieku).
Znacznie wcześniej jednak, bo w 1570 roku katolicki dotąd kościół stał się świątynią protestancką. W roku 1653 natomiast, jako pierwszy w księstwie wrocławskim, uległ rekatolicyzacji, stając się do roku 1684 kościołem filialnym parafii, w pobliskich Kątach. Dalsze dzieje obiektu w XVIII wieku związane są głównie z jego rozbudową (kruchta południowa, kaplica Świętych Schodów) i wyposażeniem. W XIX stuleciu prowadzono prace przy renowacji wnętrza, natomiast w 1933 roku przeprowadzono konserwację malowideł w kaplicy Świętych Schodów. Obecny stan świątyni, jak i znajdujących się w niej zabytków uznać można ogólnie rzecz biorąc za dobry, choć niektóre elementy wyposażenia i wystroju kwalifikują się do konserwacji (m.in. obraz z ołtarza głównego).

Kościół usytuowany jest w północno-zachodniej części wsi, w miejscu, gdzie teren od strony północnej dość znacznie opada ku płynącej tędy leniwie Bystrzycy. Rosnące w dolinie lasy, ciekawe z przyrodniczego punktu widzenia, leżąc niżej niż sam kościół, nie przesłaniają charakterystycznej sylwetki jego nieco masywnej wieży, stanowiącej tym samym niezły punkt orientacyjny.
Kościół jest budowlą orientowaną, murowaną z cegły, częściowo tynkowaną (kruchta pd., kaplica Świętych Schodów, zakrystia). Do jednofilarowego korpusu przylega wydzielone, węższe, dwuprzęsłowe, prosto zamknięte prezbiterium. W nim, a także w części nawowej oraz w sklepieniu wieży sklepienia krzyżowo-żebrowe. Do korpusu dostawiono od zachodu dwukondygnacyjną wieżę z przyległą od północy klatką schodową, wiodącą także na emporę, zajmującą zachodnią połowę korpusu nawowego. Od południa, przylega do niego dwuczęściowa kruchta,. od północy natomiast okazała kaplica mieszcząca Święte Schody oraz zakrystia. Prezbiterium i korpus oraz kruchta i kaplica północna kryte dachem dwuspadowym, wieża zaś czterospadowym. Gotyckie partie kościoła tj. prezbiterium, korpus, zakrystia i wieża oskarpowane.

Liczną grupę zabytków, zasługujących na osobne wymienienie, stanowią płyty nagrobne i epitafia.
W północną ścianę prezbiterium wmurowane są cztery renesansowe płyty nagrobne, typowe dla tego okresu, z postaciami zmarłych oraz identyfikującymi je herbami i inskrypcjami. Są to:
- płyta nagrobna Anny von Prockendorf, zmarłej 8 października 1619 roku w wieku niespełna trzech lat. W narożach herby Prockendorfów, Stiebitzów, Reibnitzów i jeden niezidentyfikowany.
- płyta nagrobna Magdaleny von Prockendorf, zmarłej 11 października 1619 w wieku lat czterech. Herby jak wyżej.
- płyta nagrobna Hansa, von Prockendorf, zmarłego 18 listopada 1621 roku, przeżył dwa i pół roku. Herby jak wyżej.
- płyta nagrobna Zuzanny von Prockendorf, z domu Stiebitz, żony Gottharda, ostatniego męskiego przedstawiciela rodu (trzy wyżej wspomniane płyty odnoszą się do ich przedwcześnie zmarłych dzieci), zmarła w wieku 34 lat dnia 13 września 1624 roku. Herby Stiebitzów, Reibnitzów, pozostałych sześć nierozpoznane.
W północnej ścianie nawy znajduje się podwójne epitafium Hansa i Jadwigi von Falckenhainów. Pochodzi ono z około 1587 roku. Obok inskrypcji i herbów (Falckenhainów, Sachsów, Schweinichenów, Niebelschützów, Haugwitzów, Blissenów, Brunnerów i Kottwitzów) znajdują się tu przedstawienia: Ofiarowanie Izaaka oraz krucyfiks.
Znacznie większy zespół renesansowej i manierystycznej rzeźby nagrobnej i epitafijnej znajduje się na zewnętrznym murze kościoła. Są to:
- płyta nagrobna Anny Schindel z ok 1564 roku. Herby Schindel, Nimptsh.
- płyta nagrobna Adama von Schindel, zmarłego jako niespełna roczne dziecko w roku 1572. Herby j.w.
- płyta nagrobna Krzysztofa von Schindel, zmarłego po urodzeniu w 1574 roku. Herby j.w.
- płyta nagrobna Henryka von Schindel, zmarłego w wieku 42 lat 19 lipca 1584 roku.
- płyta nagrobna Jadwigi von Schindel, z domu Nimptsch, żony Henryka (płyty Anny, Adama i Krzysztofa odnoszą się do ich dzieci), zmarłej zapewne u schyłku wieku XVI (brak daty).
Dopełnieniem rodzinnej nekropolii rodziny von Schindelów jest umieszczone ponad płytami nagrobnymi (wmurowanymi symetrycznie) znakomite epitafium poświęcone pamięci pochowanych tu przedstawicieli rodu. Pochodzi ono z 1586 roku i powstało w związku ze śmiercią Henryka Schindela, zmarłego dwa lata wcześniej. Fundatorką była jego małżonka - Jadwiga. Epitafium składa się ze sceny figuralnej ukazującej Zmartwychwstanie Chrystusa z klęczącą rodziną von Schindelów, ujętej w dwie kolumny wsparte na konsolach i dźwigające belkowanie w architrawie którego w dwu rzędach umieszczono 16 herbów. W strefie cokołowej, między konsolami znajduje się inskrypcja zawierająca cytat biblijny. Niżej owalna tablica inskrypcyjna ujęta w ornament okuciowy. Jej treść odnosi się do zmarłych Henryka i Jadwigi von Schindelów. Po bokach, przy każdej z kolumienek znajdują się dwie małe nisze ze scenami: Złożenie do grobu i Chrystus objawiający się św. Marii Magdalenie. Ich obramienie tworzą ornamenty rollwerkowe i okuciowe. Ponad belkowaniem zwieńczenie w formie edikuli z reliefowym przedstawieniem Chrystusa na Górze Oliwnej, po bokach zaś pełnoplastyczne personifikacje Wiary i Nadziei. Całość wieńczy kompozycja z motywów ornamentalnych. Sceny figuralne o tematyce chrystologicznej, obracającej się wokół wątku śmierci i Zmartwychwstania, oraz alegorie Wiary i Nadziei swe dopełnienie znajdują w pojawiających się tu cytatach biblijnych. Są to fragmenty Księgi Hioba: "Człowiek narodzony z niewiasty żyje krótko i jest w niepokoju. Wyrasta jak kwiat i więdnie; ucieka jak cień i nie ostaje się."(14.1) oraz "Lecz ja wiem, że odkupiciel mój żyje..."( 19.25), a także z Apokalipsy św. Jana: "Błogosławieni są odtąd umarli, którzy w panu umierają. Zaprawdę, mówi Duch, odpoczną po pracach swoich; uczynki ich bowiem idą za nimi."(14.13).
Bogaty wywód genealogiczny prezentuje zestaw 16 herbów, należących do rodów: Schindel, Zeichnitz, Fither, Hoken, Lantzkronn, Mulheimer, Kreiselwitz, Seidlitz, Nimptsh, Zedlitz (dwukrotnie), Schwienkuhl, Gregersdorf, Nimpitz, Peterswald i Zeinitz.

Ponadto w murze prezbiterium znajdują się:
- płyta nagrobna Franciszka von Waldau, zmarłego w dniu 20 grudnia 1616 roku w wieku 43 lat. Herby: Waldau, ? , Schindel, Gersdorf.
- epitafium (określane niesłusznie jako płyta nagrobna) Henryka von Kreckwitz, zm. 1 lutego 1581 r. Przedstawia zmarłego adorującego krucyfiks. Herby: Kreckwitz, Schindel, ? , Rotkirch.
Pozostałe płyty, głównie inskrypcyjne, pochodzą przeważnie z XIX wieku i nie przedstawiają większej wartości zabytkowej. Godnym odnotowania jest pomnik ku czci żołnierzy niemieckich poległych w czasie I wojny światowej. Posiada formę neorokokowego epitafium ze sceną ukazującą żołnierza stojącego przed krucyfiksem.

• Na stronie wykorzystano fragmenty artykułu Bogusława Czechowicza "Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Sośnicy" zamieszczonego w 61 numerze Informatora Krajoznawczego - Wrocław wrzesień, grudzień 1991.

Proszę o nadesłanie zdjęć wymienionych wyżej epitafiów i płyt nagrobnych

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Epitaph kleineren Maßstabes für einen Ritter der Familie von Sadewitz + 1581, welcher vor dem Crucifixus kniet.
• * Größeres Epitaph für Heinrich Schindel von Sadewitz zu Rosenthal † 1584; die Jahreszahl für seine Hausfrau ist offen gelassen. Grundform mit schwerem Wappenfries über dem Gebälk und oberen Aufbau; unten und seitlich endigt es in Kartuschen. Im Mittelfelde kniet die ritterliche Familie zu Füßen des auferstehenden Heilandes; seitlich davon ist die Grablegung und die Offenbarung des Auferstandenen an Maria Magdalena dargestellt, darüber der Kampf Christi in Gethsemane.
• Doppel-Epitaph für Herrn Hans Falkenhain vonKruchelberge auf Giertsch † 1587 und seine Hausfrau, für welche der Todestag frei gelassen ist. Dasselbe besteht aus zwei aufrecht gestellten Grabsteinen mit den Figuren des Ehepaars, welches vor dem Crucifixus kniet. Sie werden nach oben durch ein dreiteiliges Hauptgesims und eine Kartusche abgeschlossen, in welcher die Opferung Isaacs dargestellt ist.
• Grabsteine:
  1) für drei Kinder (Anna, Adam, Christof) der Familie Schindel, von 1564, 1572, 1574.
  2) für einen Ritter † 1584, mit seiner Figur; Inschrift verdeckt.
  3) für eine Matrone, Gattin Heinrichs Schindel zu Rosenthal geb. Nimptsch † 15 ...
  4) für einen Ritter auf Klein-Schottgau † 1616.
  5) für Frau Susanna geb. von Stiebitzen, Ehefrau des Herrn Gotthardt von Brockendorff † 1674 und
  6) drei Grabsteine für ihre drei Kinder, zwei Mädchen (Anna, Magdalena) und einen Knaben (Hans Gotthard) † 1619, 1619, 1621.

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

• 1564. Schindel, Anna v., Kind.
• 1572. Schindel, Adam, Kind.
• 1574. Schindel, Christof, Kind.
• 1581. Kreckwitz, . . . . . . . v., Knabe.
• 1581. Kreckwitz, Heinr. v., und Wirrwitz zu Sadewitz.
• 1584. Schindel, Hedwig, gb. Nimpsch, gst. 15..
• 1584. Schindel, Heinr., v. Sadewitz zu Rosenthal und Frau
• 1587. Falkenhain, Hans vom Kuchelberge, auf Giertsch.
• 1587. Falkenhain, Hedw., geb. Haugwitzin, gest. . . . . .
• 1616. Waldau, Franz v., auf Kl. Rosen u. Kl. Schottkau.
• 1619. Brockendorf, Anna v., Kind.
• 1619. Brockendorf, Jungfrau Magd. v.
• 1621. Brockendorf, Hans Gotthard v., Kind.
• 1624. Brockendorf, Sus., gb. v. Stiebitzin.
• 1669. Saurma, Albrecht v.
• 1715. Schindel, . . . . . . . .v., geb. Nimptschützin.

Płyta nagrobna Anny von Brockendorf † 1619

Płyta nagrobna Anny von Brockendorf, zmarłej 8 października 1619 roku w wieku 2 lat 9 tygodni i dwóch dni. W narożach herby Brockendorfów, Stiebitzów, Reibnitzów i jeden niezidentyfikowany.

Treść inskrypcji:
ANNO 1619 DEN 8 OCTOBER VMB 12 DER HALBEN VHR IN DER NACHT IST IN GOTT SELIG ENTSCHLAFEN VND ...... ANNA GEBORNE V. BROCKENDORF IHRES ALTERS 2 IAHR 9 WOCHEN 2 TAGE.

Płyta nagrobna Magdaleny von Brockendorf † 1619

Płyta nagrobna Magdaleny von Brockendorf, zmarłej 11 października 1619 w wieku czterech lat. W narożach herby Brockendorfów, Stiebitzów, Reibnitzów i jeden niezidentyfikowany.

Treść inskrypcji:
ANNO 1619 DEN 11 OCTOBER .... VND 8 DER HALBEN VHR UNTEN ABEND IST IN GOTT SELIG ENTSCHLAFEN IVNGERAV MAGDALENA GEBORNE V. BROCKENDORF IHRES ALTERS 4 IAHR VENIGER 11 TAGE DEN G. G.

Płyta nagrobna Hansa von Brockendorf † 1621

Płyta nagrobna Hansa von Brockendorf, zmarłego 18 listopada 1621 roku, w wieku dwóch i pół roku. W narożach herby Brockendorfów, Stiebitzów, Reibnitzów i jeden niezidentyfikowany.

Płyta nagrobna Susanny von Brockendorf † 1624

Płyta nagrobna Susanny von Prockendorf, z domu Stiebitz, żony Gottharda, ostatniego męskiego przedstawiciela rodu (trzy wyżej wspomniane płyty odnoszą się do ich przedwcześnie zmarłych dzieci), zmarła w wieku 34 lat dnia 13 września 1624 roku. Herby Stiebitzów, Reibnitzów, pozostałych sześć nierozpoznane.

Treść inskrypcji:
ANNO 1624 DEN 13 SEPTEMBER VMB 3 DER HALBEN ZVR VOR MIT DIE IST IN GOTT SELIG ENTSCHLAFFEN DIE WOLEDLE EHNRENTVGENDREICHE FRAW SVSANNA GEBOREN V. STIEBITZEN DES WOLEEDLEN VND GES...... HERRN GOTHARD VON BROCKENDORF VON VND AVF SCHOSNITZ VIELGELIEBTE HAVSFRAW IHRES ALTERS 34 JAHR

Epitafium Hansa Falckenhain i jego żony Hedewig

Epitafium Hansa Falckenhain von Kuchelberg auf Giertsch, zmarłego 31 grudnia 1587 roku oraz jego żony Hedewig zd. von Haugwitz, zmarłej po nim, fundatorki tego epitafium. Znajdują się tutaj herby rodzin: Falckenhainów, Sachsów, Schweinichenów, Niebelschützów, Haugwitzów, Blissenów, Brunnerów i Kottwitzów

Treść inskrypcji:
NACH CHRISTI GEBVRT 1587 DEN 31 DECEMBRIS IN GOT SELIGLICH ENTSCHLAFEN DER EDLE EHRENVESTE WOLBENAMPTE HER HANS FALCKENHAIN VON KUCHELBERGE AVF GIERTSCH DEM GOT GENADE. AMEN.

ANNO ..... DEN ......... IST DEN EHRENVESTE EHEFRAW HEDEWIG GEBORNE HAVGWITZ VON ....... HERR HANS FALCKENHAINS VON KUCHELBERG .......... FRAW GOT SELICHEN ENTSCHLAFEN DER G. G.

Epitafium Heinricha i Hedewig Schindel

Epitafium Heinricha von Schindel z Sadowic, zmarłego w wieku 42 lat 19 czerwca 1584 roku, oraz jego żony Hedewig zd. von Nimptsch, zmarłej po swoim mężu, fundatorki tego epitafium. Bogaty wywód genealogiczny prezentuje zestaw 16 herbów, należących do rodów: Schindel, Zeichnitz, Fither, Hoken, Lantzkronn, Mulheimer, Kreiselwitz, Seidlitz, Nimptsh, Zedlitz (dwukrotnie), Schwienkuhl, Gregersdorf, Nimpitz, Peterswald i Zeinitz.

Treść górnej inskrypcji:
SELIG SEND DIE IN DEM HERREN STERBEN VON NV AN, DEN SIE RVGEN VON IHRER ARBEIT: OFEN BARVNG IOHANNES 14

Treść dolnych inskrypcji:
ANNO 1584 DEN 19 IVNI GOT SELIGLICH VORSCHIEDEN DER EDLE EHRENVESTE WOLBENAMPTE HEINRICH SCHINDEL VON SADEWITZ ZV ROSENTHAL SEINES ALTERS IM 42 IAHR DEM GOT GNEDIG SEY.

ANNO 15.... DEN ......... IST AVCH IN GOT SELIGLICH ENTSCHLAFEN DIE EDLE EHRENTVGENDREICHE FRAW HEDEWIGIS GEBORNE NIMPSCHIN VON STEFFESHAIN SEINE EHELICHE FRAW DER GOT GNADE.

ICH WEIS DAS MEIN ERLOSER LEBET CHIOB 19

Płyta nagrobna Adama von Schindel † 1572

Płyta nagrobna Adama von Schindel, syna Heinricha Schindel z Sadowic, zmarłego w wieku zaledwie 33 tygodni w 1572 roku. Na płycie znajdują się herby rodzin: von Schindel oraz von Nimptsch.

Treść inskrypcji:
ANNO 1572 DEN IST IN GOT VORSCHIEDEN ADAM SCHINDEL DES EHRENVESTEN HEINRICHS SCHINDELS VON SODTAWITZ ZV ROSENDHAL LIEBES SONLEIN SEINES ALTERS 33 WOCHEN DEN . G. G.

Płyta nagrobna Heinricha von Schindel † 1584

Płyta nagrobna Heinricha von Schindel z Sadowic, zmarłego 19 czerwca 1584 roku w wieku 42 lat, męża Hedewig zd. von Nimptsch. Na płycie znajdują się herby rodzin: von Schindel oraz von Waldau.

Treść inskrypcji:
ANNO 1584 DEN 19 IVNI IST IN GOT SELIGLICH VORSCHIEDEN DER EDLE EHRENVESTE VND WOLBENAMBTE HEINRICH VON SCHINDEL V. SADEWITZ SEINES ALDERS IM 42 IAR DEN GOT GNAD

Płyta nagrobna Hedewig von Schindel † 1.....

Płyta nagrobna Hedewig von Schindel zd von Nimptsch, zmarłej po swoim mężu Heinrichu. Była z pewnością fundatorką płyty. Na płycie znajdują się herby rodzin: von Nimptsch oraz von Zedlitz.

Treść inskrypcji:
ANNO 1..... DEN .......... IST IN GOT SELIGLICH ENTSCHLAFEN DIE EDLE EHRENTUGENTREICHE FRAW HEDEWIGIS GEBORNE NIMTZIN V. STEFFENSHAIN DES EDLEN E. F. VND WOLBENAMPTEN HEINRICH SCHINDELS VON SODEWITZ ZV ROSENGHAL LASENE WITWE . D. G. G.

Płyta nagrobna Frantza von Waldau † 1616

Płyta nagrobna Frantza von Waldau, zmarłego 20 grudnia 1616 roku w wieku 43 lat. Na płycie znajdują się herby rodzin: von Waldau i von Schindel oraz nierozpoznany i von Gersdorf.

Treść inskrypcji:
ANNO 1616 DEN 20 DECEMBER IST IN GOT SAMT VND SELIG ENTSCHLAFFEN DER EDLE EHRENVESTE VND ...... HERR FRANTZE VON WALDAV VND KLEIN ........ KLEIN SCHOTGAV SEINES ALTERS IN 43 IAHR. DEME GOT GNADE

Płyta nagrobna Ludwiga Scholza † 1918

Płyta nagrobna Ludwiga Scholza z Sadowic, urodzonego 17 sierpnia 1897 roku a zmarłego w czasie wojny 18 listopada 1918 roku.

• Odczyt inskrypcji własny.